SỎI MẬT - CA LÂM SÀNG HAY 

Cre: Bs Quyết 
?Sỏi mật(Cholelithiasis) bao gồm sỏi ở trong túi mật hoặc trong đường mật là một bệnh lý của hệ thống đường tiêu hóa do sự xuất hiện sỏi cholesterol và/hoặc sỏi sắc tố mật. Ở Việt Nam thường gặp là sỏi đường mật (chiếm 95%) và hay gây viêm đường mật,nhưng gần đây sỏi túi mật có nguy cơ tăng lên do yếu tố đời sống sinh hoạt ăn uống thay đổi,sỏi đường mật hay tái phát,có người phải mổ đi mổ lại hàng chục lần ảnh hưởng đến sức khỏe và tiêu tốn kinh tế người bệnh.
?Nguyên nhân gây ra sỏi mật
Sỏi cholesterol do cholesterol kết tinh trong dịch mật, khi nồng độ cholesterol trong mật cao, nồng độ muối mật thấp, có sự ứ đọng dịch mật và một số nguyên nhân khác. Nguyên nhân: do tuổi tác, ăn nhiều thức ăn có hàm lượng cholesterol cao, nhiều chất béo động vật, do sinh đẻ nhiều (phụ nữ), biến chứng từ một số bệnh tiêu hoá như bệnh Crohn, cắt đoạn hồi tràng, do dùng nhiều một số dược phẩm clofibrate, estrogen... Sỏi cholesterol thường đơn độc, không cản tia X và có màu nhạt.
Sỏi sắc tố mật chủ yếu là canxi bilirubinate, có màu sậm, thường hình thành đám sỏi, cản tia X nhiều, hình thành khi bilirubine tăng, không liên hợp hoặc nhiễm vi trùng, nhiễm ký sinh trùng đường mật. Nguyên nhân: tuổi tác, ăn thiếu chất béo và protein, ứ đọng dịch mật, mật nhiễm trùng hoặc nhiễm ký sinh trùng, xơ gan, bệnh tán huyết, thiếu máu Địa Trung Hải, thiếu máu hồng cầu liềm.
?Triệu chứng
Triệu chứng lâm sàng của sỏi đường mật phụ thuộc vào kích thước sỏi, tính chất sỏi, vị trí sỏi và các triệu chứng kết hợp khác.
- Sỏi ở túi mật:
Sỏi ở vị trí này thì thường không gây cơn đau quặn gan. Do rối loạn bài tiết mật nên cũng gián tiếp ảnh hưởng đến chức năng tiêu hóa của tuyến tụy nên bệnh nhân thấy xuất hiện cảm giác đầy tức vùng mạn sườn phải hoặc vùng thượng vị; hoặc thấy nóng rát thượng vị, ợ hơi, ợ chua. Nếu kèm theo viêm nhiễm thì có thể xuất hiện sốt, đau vùng hạ sườn phải, ấn điểm túi mật đau, có thể sờ thấy túi mật.Sỏi nhỏ trong túi mật kích thước 2-3 mm dễ di chuyển xuống ống mật chủ gây biến chứng vàng da tắc mật,hoặc biến chứng nguy hiểm viêm tụy cấp có thể tử vong do viêm tụy hoại tử.Sỏi lớn 1-2 cm gây biến chứng viêm túi mật cấp,có thể hoại tử túi mật.
- Sỏi ở ống cổ túi mật:
Sỏi làm tắc ống túi mật nên gây cơn đau quặn gan, túi mật căng to. Trường hợp bị mạn tính thì túi mật thường giãn, bên trong chứa nhiều dịch lỏng. Nếu bị bội nhiễm thì gây viêm túi mật hoặc mủ túi mật.
- Sỏi ống mật chủ:
Sỏi di chuyển trong ống mật chủ gây tắc mật. Lúc này, ngoài triệu chứng đau quặn gan ra, còn thấy vàng da, viêm đường mật. Khi ứ mật ở ống mật chủ có thể gây viêm mủ đường mật, sốt cao, rét run, vàng da, bạch cầu trong máu tăng, huyết áp hạ, có thể rối loạn ngôn ngữ, hôn mê. Khi sỏi di chuyển vị trí hoặc xuống được hành tá tràng thì vàng da và sốt sẽ giảm.Sỏi khi bị kẹt ở Oddi cũng có thể gây viêm tụy cấp.
- Sỏi trong gan:
Sỏi trong gan thường có màu vàng xanh hoặc dạng sỏi bùn. Trung tâm viên sỏi có thể tìm thấy xác trứng giun. Sỏi có thể thấy ở cả gan phải và gan trái, có thể thấy nhiều viên. Bệnh nhân có thể thấy các triệu chứng như sốt, vàng da, sợ lạnh từng đợt. Chức năng gan có thể bị tổn thương nhưng chức năng túi mật vẫn bình thường. Biến chứng của nó tương đối nguy hiểm: viêm mủ đường mật, áp xe gan, xuất huyết đường mật…
Người phương Tây thường mắc bệnh sỏi đường mật với tính chất sỏi là cholesterol hay gặp là sỏi túi mật, sỏi đường mật thường sỏi ở ống mật chủ số lượng sỏi cũng ít thường do rơi ở túi mật xuống, còn người phương Đông mắc bệnh sỏi thường do sắc tố mật gây nên sỏi thường nhiều viên chủ yếu sỏi ống mật chủ hoặc sỏi trong gan.
Sỏi di chuyển ở đường mật:
Sỏi từ túi mật di chuyển xuống ống túi mật hoặc ống mật chủ luôn gây cảm giác bứt rứt. Do cơ trơn của túi mật hoặc ống mật chủ giãn hay co thắt để tống sỏi nên có thể gây cơn đau quặn gan. Cơn đau quặn gan thường xảy ra sau khi ăn hoặc ăn nhiều chất béo hoặc bị chấn thương vùng bụng. Vị trí đau thường ở mạn sườn hoặc vùng bụng trên. Cơn đau thường dữ dội làm bệnh nhân đứng ngồi không yên, ra mồ hôi nhiều, sắc mặt trắng bệch, buồn nôn và nôn. Thời gian cơn đau ngắn, ít khi vượt quá vài giờ. Khi sỏi di chuyển lại về túi mật hoặc xuống tá tràng thì hết đau, có lúc do giãn cục bộ đường mật thì đau cũng giảm.
?Phòng ngừa
Bạn có thể giảm nguy cơ sỏi mật nếu bạn:
+Đừng bỏ bữa. Cố gắng bám vào giờ ăn thông thường của bạn mỗi ngày. Bỏ bữa hoặc nhịn ăn có thể làm tăng nguy cơ sỏi mật.
+Giảm cân từ từ. Nếu bạn cần giảm cân, hãy đi chậm. Giảm cân nhanh chóng có thể làm tăng nguy cơ sỏi mật. Đặt mục tiêu giảm khoảng 0,5 đến 1 kg mỗi tuần.
+Ăn nhiều thực phẩm giàu chất xơ. Bao gồm nhiều thực phẩm giàu chất xơ trong chế độ ăn uống của bạn, chẳng hạn như trái cây, rau và ngũ cốc.Hạn chế đồ ăn nhiều cholesterol như lòng đỏ trứng,tiết canh,nội tạng động vật…
+Ăn uống ,ở sạch sẽ vệ sinh tránh nhiễm giun sán kí sinh trùng,tẩy giun định kỳ 6 tháng/lần.
+Duy trì cân nặng khỏe mạnh. Béo phì và thừa cân làm tăng nguy cơ sỏi mật. Làm việc để đạt được trọng lượng khỏe mạnh bằng cách giảm số lượng calo bạn ăn và tăng số lượng hoạt động thể chất bạn nhận được. Một khi bạn đạt được cân nặng khỏe mạnh, hãy làm việc để duy trì cân nặng đó bằng cách tiếp tục chế độ ăn uống lành mạnh và tiếp tục tập thể dục.
+Các thuốc nhuận tràng lợi mật có thể sử dụng như sorbitol, nhân trần ,trà actiso
?Chẩn đoán:
Dựa vào các dấu hiệu lâm sàng kết hợp các biện pháp xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh khác
+Siêu âm ổ bụng gan mật là biện pháp chẩn đoán dễ dàng nhất độ chính xác tương đối cao
+Chụp cộng hưởng từ đường mật:Cho độ chính xác vị trí sỏi số lượng sỏi nhưng chi phí cao.
+Chụp cắt lớp vi tính
+Chụp đường mật 
+Nội soi mật tụy ngược dòng
?Điều trị
-Phẫu thuật: Được lựa chọn cho bệnh nhân sỏi mật có triệu chứng hoặc biến chứng có thể:
+Cắt túi mật nội soi là lựa chọn vàng hàng đầu cho bệnh nhân sỏi túi mật có triệu chứng và biến chứng.
+Mở túi mật lấy sỏi bảo tồn túi mật hoặc lấy tán sỏi túi mật qua đường hầm xuyên gan qua da(khoảng 1-5%) cho những trường hợp bệnh nhân trẻ,túi mật chưa viêm chức năng túi mật còn.
+Phẫu thuật mở ống mật chủ lấy sỏi dẫn lưu Kehr đơn thuần hoặc kèm tán sỏi nội soi trong mổ hạn chế sót sỏi(Mổ mở hoặc mổ nội soi,mổ nội soi hiện nay được phát triển ưu tiên ở bệnh viện Xanh Pôn)
+Tán sỏi qua đường hầm xuyên gan qua da cho những trường hợp sỏi trong gan,ống mật chủ không giãn,hiện nay kỹ thuật xâm lấn tối thiểu này được làm thường quy tại bệnh viện.
+Tán sỏi qua đường hầm dẫn lưu Kehr cho bệnh nhân còn sót sỏi sau mổ
+Phẫu thuật cắt một phần gan do sỏi gây áp xe,viêm xơ,hoặc ung thư đường mật. 
-Thuốc làm tan sỏi mật. Các loại thuốc bạn uống có thể giúp làm tan sỏi mật. Nhưng có thể mất nhiều tháng hoặc nhiều năm điều trị để hòa tan sỏi mật của bạn theo cách này và sỏi mật có thể sẽ hình thành trở lại nếu ngừng điều trị.
Đôi khi thuốc không có tác dụng. Thuốc trị sỏi mật không được sử dụng phổ biến và được dành riêng cho những người không thể phẫu thuật.
Tài liệu tham khảo
1. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/gallstones/diagnosis-treatment/drc-20354220.
2. https://vi.wikipedia.org/wiki/S%E1%BB%8Fi_m%E1%BA%ADt
3. https://www.facebook.com/phauthuattieuhoaxanhpon/
4. https://www.virginiamason.org/gallstones-and-bile-duct-stones