MÀY ĐAY DO CHOLIN - BỆNH DA LIỄU
Mày đay do cholin (hay còn gọi là mày đay cholinergic) là một thể của nhóm mày đay vật lý, trong đó thương tổn của mày đay gây ra bởi sự tác động, kích thích của các yếu tố vật lý. Tác nhân kích thích trong mày đay do cholin là nhiệt và mồ hôi. Bệnh không nguy hiểm nhưng ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống, có thể làm bệnh nhân thay đổi các hoạt động hằng ngày để tránh lên cơn mày đay.
Vài nét về cơ chế bệnh sinh
Trong mày đay do cholin, da phản ứng quá mẫn với các kích thích từ acetylcholin-chất trung gian dẫn truyền thần kinh, làm các tế bào mast tăng giải phóng histamin. Sự tăng nồng độ histamin có thể được phát hiện sau khi vận động 5 phút, đạt nồng độ đỉnh là 25 ng/mL ở người bệnh mày đay do cholin. Các triệu chứng sau vận động là cảm giác nóng lên toàn thân, sau đó là ngứa, nổi ban đỏ, nhịp thở ngắn, khò khè. Tế bào mast được xem là có liên quan với mày đay do cholin. Trên thực tế, mày đay do cholin được sử dụng để nghiên cứu về hoạt động của tế bào mast. Nồng độ histamin tăng lên khi vận động, cùng với các yếu tố hóa ứng động được sinh ra bởi bạch cầu ái toan và bạch cầu trung tính, tryptase. Có sự giảm nồng độ anpha 1- antichymotrypsin giống như trong các thể mày đay khác. Các phản ứng này được cải thiện khi dùng danazol. Chức năng tự động bình thường trong mày đay do cholin, số lượng thụ thể muscarin bị giảm nhưng sự gắn kết bình thường.
Có vài yếu tố gợi ý cơ sở dị ứng cho mày đay do cholin, tỷ lệ bệnh ở bệnh nhân viêm da cơ địa cao hơn nhiều so với ở quần thể bình thường, có sự nhạy cảm đặc biệt với acetylcholin ở những bệnh nhân có tiền sử phản ứng phản vệ và dạng phản vệ.
Một số giả thuyết cho rằng mày đay do cholin là do cơ thể dị ứng với các sản phẩm chứa trong mồ hôi. Bệnh nhân viêm da cơ địa và mày đay do cholin có tăng nồng độ IgE với protein nấm MGL 1304 sinh ra bởi Malassezia globosa.
Một số yếu tố ảnh hưởng tới bệnh
– Nhiệt độ theo mùa
Có hai yếu tố cần để khởi phát mày đay do cholin theo mùa: nhiệt gây ra bởi sự kích thích do acetylcholin và sự giảm nhiệt độ môi trường xung quanh. Ngoài ra, có những bệnh nhân bị mày đay do cholin trong những tháng mùa đông khi tiếp xúc với nhiệt hoặc vận động sinh ra nhiệt.
– Tỷ lệ mày đay do cholin cao hơn ở những người bị mày đay.
– Những người có cơ địa atopy (hen, viêm mũi dị ứng, viêm da cơ địa) có tỷ lệ mày đay do cholin cao hơn những người khác.
– Bệnh có thể có tính gia đình.
– Giảm tiết mồ hôi lan tỏa tự phát: thiếu hụt chức năng thần kinh-tuyến mồ hôi có thể gây ra mày đay do cholin.
– Aspirin gây mày đay ở 52% bệnh nhân mày đay do cholin.
– Độ tuổi hay gặp trong mày đay do cholin là 10-30 tuổi.
– Các yếu tố khác: nhiệt độ môi trường tăng cao, thức ăn nóng, tắm hơi, stress cảm xúc, lọc máu.
Các triệu chứng của mày đay do cholin
Triệu chứng xuất hiện sau khi ra mồ hôi vài phút. Ngứa, nóng, châm chích xuất hiện trước. Sau đó là các ban đỏ, kích thước nhỏ (1-4 mm) với quầng sáng rộng bao quanh xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể nhưng hay gặp là ở thân mình và tay, chân (trừ lòng bàn tay, lòng bàn chân), hiếm thấy ở nách. Có khi chỉ thể hiện là quầng sáng ngứa, không có ban đỏ. Các triệu chứng khác như đau bụng, ỉa chảy, đau đầu, tổn thương tế bào gan, phù mạch, hen, phản ứng dạng phản vệ, thậm chí là phản vệ có thể gặp trong mày đay do cholin. Mỗi cơn kéo dài từ 30 phút tới một giờ rồi mất đi. Sau đó có thể xuất hiện những cơn tương tự. Để chẩn đoán bệnh, có thể cho bệnh nhân làm nghiệm pháp vận động có gắng sức, có ra mồ hôi.
Mày đay do cholin kéo dài trong vài năm. Bệnh có thể được cải thiện sau khi tiêm botulinum toxin vùng nách. Trong một nghiên cứu về 22 bệnh nhân, thời gian trung bình của bệnh là 7,5 năm (3-16 năm), có 7 bệnh nhân kéo dài tới 30 năm.
Phân loại mày đay do cholin
Mày đay do cholin có thể được chia ra thành bốn loại như sau:
– Mày đay do cholin có tắc lỗ chân lông
– Mày đay do cholin có giảm bài tiết mồ hôi mắc phải, lan tỏa
– Mày đay do cholin có dị ứng với mồ hôi
– Mày đay do cholin tự phát
Điều trị mày đay do cholin
Điều quan trọng nhất trong điều trị mày đay do cholin là tránh các yếu tố làm nặng bệnh, khởi phát bệnh như đã liệt kê ở trên.
– Các triệu chứng giảm hoặc mất khi tiêm trong da 0,05 mL carbamylcholin 0,002% hoặc 0,05mL methacholin 0,02%.
– Acid nicotinic cũng được dùng ở độ pha loãng 1:500 000 hoặc 1:100000.
– Kháng histamin: cetirizin, loratadin, desloratadin (đồng thời kháng muscarin) được sử dụng nhiều trong mày đay do cholin.
– Danazol làm tăng nồng độ antichymotrypsin, giảm triệu chứng của mày đay do cholin.
– Các thuốc khác như ức chế leukotrien, ức chế miễn dịch, chẹn beta (propranolol), kháng IgE (Omalizumab).
– Chườm lạnh, giải mẫn cảm bằng mồ hôi tự thân có thể làm giảm triệu chứng bệnh.
Mày đay do cholin khó điều trị nhưng bệnh có thể khỏi tự nhiên sau vài năm.
Tại Bệnh viện Da liễu Trung ương, chúng tôi gặp nhiều trường hợp mày đay do cholin ở người trẻ tuổi mà tuyến trước thường chẩn đoán là dị ứng thuốc hoặc viêm da dị ứng.
Bài và ảnh: BS. Trần Thị Huyền
