Phúc mạc hay màng bụng là một màng thanh mạc trơn láng và óng ánh che phủ tất cả các thành của ổ bụng, bao bọc các tạng thuộc hệ tiêu hoá (gồm cả bó mạch và thần kinh), che phủ phía trước hay phía trên các tạng thuộc hệ tiết niệu và sinh dục.
I. Ổ bụng và ổ phúc mạc:
- Ổ bụng: là 1 khoang kín, giới hạn ở xung quanh bởi thành bụng, trên là cơ hoành dưới là đáy chậu. Ổ bụng chứa tất cả các tạng và chứa phúc mạc.
- Ổ phúc mạc: là một khoang kín nằm trong ổ bụng, giới hạn bởi phúc mạc thành và phúc mạc tạng.
Ổ phúc mạc là 1 khoang ảo vì các thành của nó áp sát vào nhau, không chứa đựng gì ở trong, do các tạng nằm sát với nhau và nằm sát với thành bụng.
II. Lá phúc mạc:
Phúc mạc là một màng liên tục gồm 2 phần:
- Phúc mạc thành: là phần phúc mạng lót mặt trong thành bụng.
- Phúc mạc tạng: là phần phúc mạc bao bọc mặt ngoài các tạng.
- Phần phúc mạc:
+ Nối giữa phúc mạc thành và phúc mạc tạng, treo các tạng thuộc ống tiêu hoá vào thành bụng, trong có chứa cuống mạch máu, thần kinh của tạng gọi là mạc treo (mạc treo dài, tạng rất di động)
+ Nối giữa tạng với tạng là mạc nối. (Mạc nối nhỏ nối từ mặt tạng của gan đến bờ cong nhỏ của dạ dày và phần trên tá tràng, mạc nối lớn nối từ bờ cong lớn dạ dày đến đại tràng ngang).
+ Nối giữa phúc mạc thành và phúc mạc tạng, chằng hay buộc các tạng không thuộc ống tiêu hoá vào thành bụng, thường chứa ít mạch máu, thần kinh hơn mạc treo, gọi là mạc chằng (mạc chằng ngắn, tạng kém di động).
+ Nối giữa phúc mạc thành và phúc mạc tạng lúc đầu, nhưng sau đó áp sát và dính một phần phúc mạc tạng vào phúc mạc thành gọi là mạc dính.
Các mạc này thường gồm 2 lá phúc mạc.
III. Các tạng:
- Tạng trong phúc mạc: là tạng được phúc mạc che phủ gần hết toàn bộ mặt ngoài của tạng, như ống tiêu hoá từ dạ dày đến phần trên trực tràng, gan,…
- Tạng ngoài phúc mạc: là tạng được phúc mạc che phủ một phần mặt ngoài của tạng, có 2 loại:
+ Tạng sau phúc mạc: phúc mạc chỉ che phủ mặt trước của tạng như thận, niệu quản…
+ Tạng dưới phúc mạc: phúc mạc che phủ mặt trên của tạng như tử cung, bàng quang, túi tinh…
- Tạng trong ổ phúc mạc: phúc mạc tạng thoái hoá nên bọc lộ tạng vào trong lòng ổ phúc mạc, buồng trứng là tạng duy nhất.
- Tạng bị thoái hoá: là tạng có mạc treo và một phần phúc mạc tạng dính vào phúc mạc thành như tá tràng, đại tràng lên, đại tràng xuống…
- Tạng dưới thanh mạc: như ruột thừa, túi mật rất dễ bóc tách ra khỏi phúc mạc tạng bao phủ.
IV. Các cấu trúc khác của phúc mạc
- Túi cùng: là chỗ lõm sâu của phúc mạc, lách giữa các tạng trong chậu hông; đây thường là chỗ thấp nhất của ổ phúc mạc như túi cùng bàng quang – tử cung, túi cùng tử cung – trực tràng, túi cùng bàng quang – trực tràng.
- Ngách: là chỗ phúc mạc lách giữa các tạng hay giữa tạng với thành, nhưng không phải là chỗ thấp nhất của ổ phúc mạc; như ngách tá tràng trên, ngách cạnh tá tràng, ngách sau manh tràng…
- Hố: là do phúc mạc lót những chỗ lõm của ổ bụng như hố trên bàng quang, hố bẹn trong, hố bẹn ngoài…
- Nếp: là chỗ phúc mạc lồi lên do các cấu trúc ngoài phúc mạc đội lên như nếp rốn trong, nếp rốn ngoài, nếp vị tuỵ…
Nguồn: y cần thơ