Năm nội trú đầu tiên của tôi cũng là năm cuối của thế kỷ XX. Hai mươi lăm năm có thể xem là một thế hệ. Mới một thế hệ mà có quá nhiều đổi thay trong y học và y tế nước nhà.

Ngày đó, những bệnh thường xuyên gặp (tính theo trình tự các Phòng bệnh của Khoa Nhi cũ) là giun chui ống mật, tắc ruột do giun, tiêu chảy cấp, viêm ruột hoại tử, viêm màng não mủ, viêm não Nhật Bản, bạch hầu, ho gà, uốn ván, sởi, nhiễm khuẩn huyết, viêm phổi nặng, viêm tiểu phế quản cấp, viêm cầu thận cấp, hội chứng thận hư, bạch cầu cấp, u nguyên bào thần kinh, bệnh tim bẩm sinh, suy dinh dưỡng (Marasmus và Kwashiorkor) dị vật đường thở, suy hô hấp và nhiễm trùng sơ sinh, sơ sinh đẻ non....

Có những bệnh mà bác sĩ nội trú nhi bây giờ không thể nào có cơ hội gặp lại. Có những bệnh cực hiếm gặp. 

Tuy nhiên, có những bệnh tưởng sẽ không còn nữa nhưng rồi đã quay trở lại một cách mạnh mẽ. Mạnh mẽ không phải vì bản thân bệnh mà bởi chính sự hãnh tiến, chủ quan và đôi khi vô minh của con người. 

Ngày đó, sởi là một bệnh quá đỗi thân thuộc với nội trú nhi. Chúng tôi, thậm chí còn cá nhau là trẻ sẽ phát ban vào lúc nào cho dù khi tiếp nhận các cháu chỉ mới sốt. Không thể nào quên được những trẻ mắc biến chứng của sởi với viêm phổi, suy hô hấp và rồi tử vong. Nhìn những đưa trẻ mắt mũi kèm nhèm, miệng lở loét hết tiêu chảy rồi viêm phổi do biến chứng chúng tôi thực sự xót xa. Rồi cũng gặp một vài ca viêm não xơ hóa bán cấp do sởi (dĩ nhiên lúc ấy cũng chỉ có thể chẩn đoán dựa vào tiền sử, bệnh cảnh lâm sàng cũng như loại trừ các nguyên nhân khác). 

Sau đó thì những bệnh như Bạch hầu, ho gà, viêm màng não mủ, sởi gần như vắng bóng hẳn. Tôi vẫn thường tự hào nói với các bạn bè quốc tế là nước tao dẫu nghèo, y học chuyên sâu chưa thể có nhưng có điểm tuyệt vời là cho con bú bằng sữa mẹ và tiêm chủng mở rộng. Lúc đó, các đồng nghiệp quốc tế thì lại lắc đầu buồn bã vì tỉ lệ cho con bú bằng sữa mẹ ở họ thấp và đặc biệt là đã có phòng trào chống vaccine. Tôi, lúc ấy, cứ nghĩ thầm rằng "dân tụi bây sướng quá hóa cuồng".

Nhưng rồi khi dẫn thân vào Đại dịch COVID-19 vừa qua, tôi mới thấy phòng trào chống vaccine rất mạnh không chỉ ở các nước giàu quá. Rồi vaccine trong chương trình tiêm chủng mở rộng cũng vậy. Có một ai đó vỗ ngực tự hào rằng toàn bộ các đứa trẻ khác chích hết, riêng con tôi không chích mà có làm sao đâu. Đúng là không làm sao đâu nhưng đứa trẻ ấy đã được bảo vệ bởi bạn bè. Một khi tỉ lệ tiêm chúng cao, miễn dịch cộng đồng tốt thì khả năng lây lan thành dịch rất thấp. Ngước lại, khi tỉ lệ các ông bố bà mẹ vỗ ngực càng càng nhiều thì lỗ thủng miễn dịch sẽ lớn hơn nhiều và tác nhân gây bệnh sẽ nhờ đó mà truy lùng tất cả các trường hợp chưa được miễn dịch.

Chiều nay, đọc báo thấy có hai bé ở Quảng Nam tử vong nghi do sởi trong khi số ca sởi tăng vọt, tôi chợt hỏi mình "ta đang sống ở thập kỷ thứ ba của thế kỷ XXI hay đâu đó vào những ngày mời chập chững vào nghề?" Một nỗi buồn không thể tả. Có lẽ cũng chính vì vậy mà hôm qua, tôi đã nhắn tin rất gay gắt cho một cô bạn rất nhiệt tình hay cho người này thuốc cúm, người kia thuốc cảm rằng "Anh là anh phản đối triệt để tay mơ làm thầy thuốc". Sau đó còn nói rõ thêm rằng chữ triệt để đã được dùng trong lối tu từ uyển ngữ. 

Bác sĩ không phải là người biết hết. Khoa học cũng không thể tự vỗ ngực cho rằng mình đã đạt đến chân lý tối thượng. Kiến thức và thực hành y khoa cũng vậy. Cái hôm nay đúng có thể ngày mai sai. Nhưng không vì thế mà chúng ta quỷ biện cho rằng vì khoa học không phải luôn đúng nên có quyền không tin vào những bằng chứng và thực hành đã cứu sống cả một phần nhân loại. Những bằng chứng phản bác thực sự rất khó thuyết phục. Tuy nhiên, một khi người ta đã quyết tin thì không có chỗ cho logic. Những lúc như vậy, không chỉ riêng tôi mà rất nhiều đồng nghiệp khác cảm thấy buồn bã, bất lực, mất niềm tin và có chút chua chát trong lòng. Tôi không cho rằng vaccine hiện nay là phương pháp thần kỳ nhất mà con người có thể có. Tương lai có thể có những vaccine tốt hơn hoặc thậm chí vaccine có thể bị thay thế bằng những biện pháp khác. Nhưng đó là tương lai.

Còn hiện tại, hãy tin vào những bằng chứng tốt nhất có trong tay nền y học. Bệnh một xíu đã mang đống thuốc tọng vào người thì quá sai nhưng bệnh gì cũng không chịu uống thuốc lại càng sai. Thái quá bất cập. Một điều chắc chắn hiện nay và tôi nói với danh dự cá nhân, danh dự người thầy thuốc rằng: Hãy tin vào hiệu quả của vaccine trong phòng ngừa các bệnh lây nhiễm. Con của các bạn là con của các bạn, không ai có quyền nói khác. Nhưng con cái của các bạn cũng là cấu phần của xã hội rộng lớn hơn. Với tôi, không tiêm vaccine sởi cho các em bé là tội ác. Ác đối với chính giọt máu của mình. Và ác với những em bé khác. Quyền được bảo vệ là quyền cơ bản của trẻ em.