CHÚNG TA NÓI GÌ KHI CHÚNG TA NÓI VỀ TĂNG HUYẾT ÁP?

Hồi còn đi học, có một bác sĩ đàn chị từng nói với mình: “Tăng huyết áp thôi mà, có cái gì đâu mà phải học quài! Cho viên amlo, viên lisinopril là đủ rồi”. Cũng may là hồi đó mình nghe tai này và ngay lập tức cho lọt qua tai kia. Bởi vì, tăng huyết áp (hypertension) là một chủ đề rất rộng lớn, nóng bỏng và chưa bao giờ có dấu hiệu hạ nhiệt trên các diễn đàn tim mạch. Bằng chứng là 3 năm nay, liên tiếp các hiệp hội tim mạch cho ra đời những khuyến cáo về chủ đề này:
- 2023: hướng dẫn chẩn đoán và điều trị tăng huyết áp từ ESH
- 2024: hướng dẫn chẩn đoán và điều trị tăng huyết áp từ ESC
- 2025: hướng dẫn chẩn đoán và điều trị tăng huyết áp từ ACC

Vậy tăng huyết áp có gì mà hấp dẫn các chuyên gia đầu ngành đến như vậy?

Tăng huyết áp hấp dẫn, vì đây là một bệnh “khó”. Vì ở đời, cái gì càng khó đạt được lại càng hấp dẫn và mang tính thách thức.

Cái khó đầu tiên là ở công tác chẩn đoán. Việc này tưởng như dễ dàng, vì chỉ cần một thiết bị đo huyết áp vài trăm ngàn là đủ để đo được huyết áp, nhưng lại khó ở chỗ, làm sao để bệnh nhân biết khi nào nên tìm đo huyết áp? Bởi vì THA thường khởi phát âm thầm, triệu chứng thường kín đáo, thậm chí không biểu hiện gì cả, diễn tiến mạn tính âm ỉ một thời gian dài cho đến khi xảy ra những biến chứng nặng nề như tai biến mạch máu não, suy tim, bệnh lý mạch máu ngoại biên, suy thận, mất thị lực… Do vậy, đa số bệnh nhân không biết là mình đã có tăng huyết áp, dẫn đến không đi thăm khám và điều trị, để mà đến khi những hậu quả xảy đến thì đã quá muộn.

Cái khó thứ hai, là khi nào cần điều trị? Thực ra, con số “huyền thoại” 140/90mmHg vốn dĩ xuất phát từ một số công trình nghiên cứu nhằm trả lời câu hỏi: ở mức huyết áp nào thì lợi ích của việc điều trị hạ áp bắt đầu vượt trội hơn tác hại của việc không điều trị hạ áp. Tuy nhiên, ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy, nếu cứng nhắc đợi đến khi huyết áp vượt qua mức 140/90mmHg mới điều trị, thì có thể sẽ bị trễ, nhất là ở những bệnh nhân có nguy cơ biến cố tim mạch cao như BN đái tháo đường, bệnh mạch vành, bệnh thận mạn… Ngược lại, nếu quyết định điều trị quá sớm, có thể sẽ làm tăng gánh nặng chi phí và nguy cơ tác dụng phụ do thuốc cho người bệnh. 

Cái khó thứ ba, là khi đã bắt đầu điều trị, mới thấy chuyện kiểm soát huyết áp nhiều khi không đơn giản một xíu nào. Các thành tố ảnh hưởng đến phác đồ điều trị bao gồm nguyên nhân tăng huyết áp (trong trường hợp THA thứ phát), các tình trạng bệnh đồng mắc, các biến chứng đã có. Nếu chỉ cắm cúi kê toa hạ áp mà không chú ý đến các gói “khuyến mãi” đi kèm này thì vừa kiểm soát huyết áp không hiệu quả, vừa gây hại cho bệnh nhân.

Trăm nghe không bằng một thấy, mình xin kể một câu chuyện có thật về tác hại khủng khiếp của căn bệnh tưởng chừng như “có cái gì đâu” này.

BN nữ, 40 tuổi, nhập viện sau khi ngưng tim đã được cứu sống.

Tiền sử: Tăng huyết áp – Bệnh thận mạn giai đoạn 4.

Thân nhân kể lại, BN đột ngột không tiếp xúc. Do người thân cũng đã được huấn luyện về hồi sức tim phổi cơ bản nên đã xuất sắc nhận diện sớm ngưng tim ngưng thở, tiến hành nhấn tim và thổi ngạt, khôi phục tuần hoàn thành công. Ngay lập tức, BN được chuyển vào khoa ICU của BV mình. Thăm khám ghi nhận huyết áp của BN rất cao, kèm khí máu kiềm và đặc biệt là Kali máu rất thấp (xấp xỉ 1 mmmol/L)!!! 

Chẩn đoán sơ bộ được đặt ra: Ngưng tim ngưng thở, nghĩ do rối loạn nhịp, do hạ Kali máu mức độ nặng – Bệnh thận mạn giai đoạn 3B- Theo dõi tăng huyết áp thứ phát do cường aldosterone.

Sở dĩ chẩn đoán cường aldosterone được đặt ra là bởi vì tam chứng: tăng huyết áp, kiềm hóa máu, và hạ kali máu. Do vậy, BN được đưa đi chụp CT-scan ngực-bụng ngay để xác định chẩn đoán. Kết quả trả về khiến ai cũng hết hồn:
- Nhồi máu não lỗ khuyết kèm vi xuất huyết não, bệnh lý chất trắng não.
- Phình và bóc tách động mạch chủ ngực – bụng. Bóc tách từ cung động mạch chủ kéo dài xuống động mạch chủ bụng.
- Hình ảnh nghĩ adenoma tuyến thượng thận bên trái.

Đến lúc này, câu chuyện bệnh tích của BN đã gần như được tiết lộ hoàn toàn: 
✅ Adenoma tuyến thượng thận, dẫn đến Cường aldosterone, dẫn đến Huyết áp cao và hạ kali máu
✅ Huyết áp cao, dẫn đến tổn thương động mạch chủ+tổn thương não+tổn thương thận, dẫn đến Phình và bóc tác động mạch chủ, bệnh não do tăng huyết áp, bệnh thận mạn.
✅Hạ kali máu nặng, gây Rối loạn nhịp tim, dẫn đến Ngừng tim.

Tăng huyết áp, rõ ràng, hoàn toàn không phải là một bệnh cảnh đơn giản như vẻ ngoài của nó, vì tác hại của nó thật sự quá đáng sợ. Việc điều trị cho BN này hiện tại rất khó khăn, vì vừa phải lo xử trí vấn đề cường aldosterone/adenoma thượng thận, vừa phải kiểm soát chặt chẽ huyết áp, vừa bị giới hạn về lựa chọn thuốc do BN có suy thận. 

Trước mắt, mình cũng đang đau đầu về case này lắm.

Tạm gác lại trường hợp trên, thì nhân dịp này, Bs Quỳnh xin điểm lại một số điểm chính cần nhớ về tăng huyết áp:

1. Chủ động tầm soát tăng huyết áp

Cả Hội tim mạch Châu Âu (ESC) lẫn Trường môn Tim mạch Hoa Kỳ (ACC) đều khuyên rằng bất kể nam hay nữ, dù ở độ tuổi nào, nếu chưa bao giờ được đo huyết áp, chúng ta nên tìm đến cơ sở y tế gần nhất để được đo huyết áp nhằm tầm soát tăng huyết áp. 
Nếu huyết áp lần đầu đo được nằm trong khoảng dưới 120/70 mmHg và không đang dùng thuốc có tác dụng hạ áp, thì cần đo lại ít nhất mỗi 3 năm nếu như bệnh nhân dưới 40 tuổi, hoặc mỗi năm nếu như bệnh nhân đã từ 40 trở lên (ESC 2024).

Nếu như số đo huyết áp trong lần đầu khảo sát nằm ngoài khoảng này, thì cần có sự tham vấn của bác sĩ chuyên khoa tim mạch, vì mốc chẩn đoán tăng huyết áp và khởi trị thuốc hạ áp hiện nay đang có xu hướng giảm, dựa theo các khuyến cáo điều trị mới nhất từ cả phía Âu và Mỹ.

2. Chủ động tìm nguyên nhân tăng huyết áp

Không phải trường hợp tăng huyết áp nào cũng có nguyên nhân, vì đa số tăng huyết áp là vô căn (bệnh tăng huyết áp, hay tăng huyết áp nguyên phát). Tuy nhiên, đa số những trường hợp tăng huyết áp vô căn đều kèm theo yếu tố nguy cơ tim mạch như lớn tuổi, nam giới hoặc nữ sau mãn kinh, hút thuốc lá, đái tháo đường, béo phì/thừa cân, rối loạn lipid máu, gia đình có tiền sử bệnh tim mạch khởi phát sớm. 

Do vậy, nếu như ai đã được chẩn đoán tăng huyết áp, nhưng nhìn lại thì bản thân mình nằm ngoài bức tranh tổng thể này, thì cần đặt câu hỏi, liệu có chăng một nguyên nhân nào đó đang lẩn khuất, gây ra triệu chứng huyết áp tăng hay không. Bởi vì, đối với tăng huyết áp thứ phát (tăng huyết áp triệu chứng, thứ phát từ một nguyên nhân khác), công tác điều trị sẽ vất vả hơn, vì vừa phải kiểm soát huyết áp, vừa phải điều trị nguyên nhân.

3. Chủ động tuân thủ điều trị

Tăng huyết áp nguyên phát là một bệnh mạn tính (chronic disease), tức là, nó sẽ không bao giờ hết. Dù nghe rất đáng buồn, nhưng chúng ta cần nhìn vào thực tế này để biết rằng cần phải hợp tác rất chặt chẽ với bác sĩ điều trị, và đừng tin vào những quảng cáo kiểu như “gia đình tôi có thuốc gia truyền 3 đời trị hết tăng huyết áp”.

Thế nhưng, nếu như bệnh này không bao giờ hết, vậy thì tại sao bệnh nhân phải uống thuốc? Cũng như bất kỳ một bệnh mạn tính nào khác, BN tăng huyết áp cần tuân thủ điều trị nhằm: giảm triệu chứng, ngăn ngừa tiến triển, giảm thiểu nguy cơ xảy ra biến cố, và kiểm soát các tình trạng đồng mắc. Do vậy, cần tuân thủ điều trị, tái khám đúng hẹn để tình trạng tăng huyết áp không diễn tiến bất lợi. Bên cạnh đó, cần giữ tinh thần lạc quan, vui vẻ, tự nhủ lòng cần phải sống chung với lũ.

4. Chủ động thay đổi lối sống

Tăng huyết áp có thể bị nặng hơn hoặc trở nên khó kiểm soát nếu như các thói quen tiêu cực cho sức khỏe tim mạch vẫn còn được duy trì. Do vậy, bên cạnh tuân thủ điều trị thuốc, cần hết sức lưu ý các phương pháp điều trị không thuốc khác như bỏ thuốc lá, tập thể dục, ăn uống điều độ, giảm cân, giảm ăn mặn…Những thói quen xấu này, một khi được phá bỏ, sẽ không chỉ có ích cho sức khỏe tim mạch, mà còn có ích cho sức khỏe tổng quát.

Tóm lại, Tăng huyết áp là một chủ đề hấp dẫn và sẽ không bao giờ cũ. Dựa trên tình hình thực tế của VN mình, đối với quý cô bác anh chị ngoài ngành, cần ghi nhớ 4 ý chính:
🍀Hãy đo huyết áp định kỳ hàng năm nếu có thể, để tầm soát tăng huyết áp.
🍀Nếu bị tăng huyết áp, hãy hỏi bác sĩ của mình liệu tôi có bị tăng huyết áp thứ phát hay không.
🍀 Luôn luôn cố gắng tuân thủ điều trị và tái khám đúng hẹn.
🍀Tập thể dục thường xuyên, duy trì thói quen tốt, bỏ thói quen xấu.

ThS.BSCK1. Đinh Quỳnh 

P/S: chú thích trong caption ảnh

Nguồn

1. 2024 ESC Guidelines for the management of elevated blood pressure and hypertension: Developed by the task force on the management of elevated blood pressure and hypertension of the European Society of Cardiology (ESC) and endorsed by the European Society of Endocrinology (ESE) and the European Stroke Organisation (ESO)

2. 2025 AHA/ACC/AANP/AAPA/ABC/ACCP/ACPM/AGS/AMA/ASPC/NMA/PCNA/SGIM Guideline for the Prevention, Detection, Evaluation, and Management of High Blood Pressure in Adults: A Report of the American College of Cardiology/American Heart Association Joint Committee on Clinical Practice Guidelines